Globalna gospodarka mierzy się od kilku lat z poważnym kryzysem. Najpierw epidemia Covid-19, potem wojna na Ukrainie - oba wydarzenia wpłynęły na wszystkie kraje świata i oba spowodowały negatywne skutki gospodarcze, z których najbardziej dotkliwe to inflacja, stagnacja oraz stagflacja. Dzisiaj przybliżymy Ci te trzy zjawiska ekonomiczne.
Co to jest inflacja?
Cechą każdej gospodarki jest zjawisko ciągłej fluktuacji cen – ceny jednych towarów i usług rosną, gdy inne spadają na skutek działania różnych czynników natury politycznej, społecznej lub ekonomicznej. Te wahania są całkowicie normalne i nie są powodem do troski. Problem zaczyna się, kiedy mamy do czynienia z powszechnym wzrostem cen wszystkich usług i towarów, co skutkuje tym, że za tę samą kwotę pieniędzy można kupić coraz mniej i mniej – spada wartość pieniądza. Taki właśnie wzrost cen wszystkich towarów i usług nazywamy inflacją. Stopień inflacji podlega pomiarom. W Wielkiej Brytanii robi to Office for National Statistics (ONS), a wynik pomiarów jest używany jako wskaźnik wzrostu cen w gospodarce.
Inflacja w Wielkiej Brytanii – rys historyczny
Funt szterling jest uważany za najstarszą będącą ciągle w obiegu walutę świata – jego korzenie sięgają czasów rzymskich. Pierwotnie jeden funt odpowiadał masie 1 funta srebra. Wzorem Rzymian funt dzielono na 20 szylingów i 240 pensów. Funt jako moneta pojawił się dopiero w XV wieku (za czasów Henryka VII). Funkcjonował w skomplikowanej formie szylingów i pensów aż do roku 1971, kiedy to dokonano reformy zwanej decymalizacją.
Od XV wieku siła nabywcza funta spadła wielokrotnie (ok. 400 razy) – jak podaje David Sinclair w książce „The Pound: Biography”. Pierwsze solidne zapisy historyczne na temat inflacji pochodzą z XVIII wieku. Na tej stronie można zapoznać się z danymi począwszy od 1751 roku do dnia dzisiejszego. Z kolei na stronie Bank of England dostępny jest kalkulator inflacyjny, który umożliwia sprawdzenie ile kosztowały towary i usługi w konkretnym roku. Używa do tego danych pochodzących z Consumer Price Index (CPI), czyli jednego z najbardziej popularnych mierników inflacji i deflacji.
W UK nigdy jednak nie doszło do hiperinflacji, czyli sytuacji, kiedy inflacja rośnie tak bardzo, że następuje całkowite załamanie systemu finansowego państwa (przyjęto, że z hiperinflacją mamy do czynienia, kiedy kilkumiesięczny wzrost cen wynosi co najmniej 50% miesięcznie).
Najwyższą inflację do tej pory zanotowano po wojnie napoleońskiej (początek XIX wieku). Inflacja była również wysoka podczas I wojny światowej (25%), natomiast w okresie międzywojennym została opanowana, a do jej kontrolowania używano stóp procentowych. Kolejny wzrost nastąpił w latach 70-tych, kiedy to znacznie podrożała ropa przy jednoczesnym wzroście płac – wówczas rząd zdecydował się na przeprowadzenie reformy monetarnej.
Inflację opanowano pod koniec lat 80-tych i nastąpił wówczas 20-letni okres zwany „wielkim umiarem” (great moderation).
Od 2008 roku mamy do czynienia z okresami inflacji typu cost-push. Największy nastąpił w 2022 roku, kiedy to bardzo wzrosły ceny ropy, gazu i żywności.
Poniżej prezentujemy wykres porównawczy CPIH (Consumer Prices Index including owner occupiers' housing costs czyli Indeks Cen Konsumpcyjnych z uwzględnieniem kosztów mieszkaniowych właścicieli lokali) zaczerpnięty ze strony Office for National Statistics:
Co to jest stagnacja gospodarcza?
Stagnacja gospodarcza to okres, w którym gospodarka nie rozwija się, a wzrost gospodarczy jest niski lub wręcz go brak. Generalnie uważa się, że stagnacja występuje, jeżeli wzrost gospodarczy plasuje się na poziomie 2% lub mniej. Może to prowadzić do braku miejsc pracy, spadku dochodów i wzrostu bezrobocia. Ogólna konsumpcja wówczas spada, tak samo jak liczba inwestycji.
Rodzaje stagnacji gospodarczej
Stagnacja może występować przejściowo, lub utrzymywać się przez dłuższy okres czas, zależnie od jej rodzaju.
- Stagnacja cykliczna – jest to stan przejściowy, który może wystąpić w trakcie cyklu biznesowego lub gospodarczego jako zjawisko naturalne np. w trakcie wychodzenia z recesji czy przy wykonywaniu normalnych firmowych operacji. Jest to stan tymczasowy, nie dający powodów do większych obaw.
- Stagnacja wywołana szokiem gospodarczym – powodują ją określone wydarzenia, jak na przykład wojna, czy epidemia (tak jak to się globalnie stało przez pandemię Covid-19);
- Stagnacja strukturalna – pojawia się, gdy w danym społeczeństwie występują długotrwale konkretne, gospodarczo niekorzystne warunki. Tego typu stagnacja, kiedy pojawi się w stabilnej gospodarce, może w niej pozostać na bardzo długo ze względu na mały wzrost populacji, wolne tempo wzrostu oraz zakorzeniona władza określonych grup interesów, które blokują konkurencję i zmiany. Z drugiej strony, taka stagnacja może się pojawić również w przypadku gospodarek słabo rozwiniętych lub bardzo młodych, jeżeli odgórnie są blokowane zmiany polityczne albo gospodarcze np. poprzez agresywne zachowania lokalnych grup przywódczych. W takich gospodarkach jest to połączone zazwyczaj także z niskim zaufaniem do władz i prawa, a w efekcie nie są przestrzegane umowy i prawo własności. Wszystko to blokuje rozwój gospodarczy.
Stagnacja gospodarcza – przyczyny
Z powyższego opisu rodzajów stagnacji gospodarczej widać, że jej przyczyny bardzo się różnią w zależności od tego, w jakiej ekonomicznie sytuacji znajduje się dany kraj: czy jest on rozwinięty, słabo rozwinięty, czy dopiero rozwijający się.
Dla krajów rozwiniętych problemem jest starzenie się społeczeństwa czy zastój spowodowany zbyt długo odgórnie utrzymywaną stabilnością gospodarczą, kiedy wymaga ona zmiany. Dla rozwijających się będzie to np. rosnące bezrobocie czy niekontrolowany i zbyt wysoki wzrost populacji.
Jaka by to nie była sytuacja, bezpośrednie zjawiska wpływające na wystąpienie stagnacji to:
- oszczędzanie przy braku inwestowania (bo np. nie ma takich możliwości);
- niska produktywność;
- niekorzystne środowisko dla kapitału;
- spadek lub brak popytu z zewnątrz (np. z powodu problemów politycznych w kraju będącym partnerem handlowym).
Stagnacja gospodarcza w UK
W Wielkiej Brytanii stagnacja gospodarcza była obserwowana w różnych okresach jej historii. W latach 70-tych i 80-tych pojawiła się jako skutek wysokich stóp procentowych, inflacji i braku inwestycji. Po kryzysie finansowym w 2008 roku stagnację wywołał spadek konsumpcji, inwestycji i eksportu. Ostatnio, jak i inne kraje świata, Wielka Brytania doświadcza stagnacji gospodarczej w wyniku pandemii COVID-19, która spowodowała spadek popytu i zamknięcie wielu firm.
Co to jest stagflacja?
Stagflacja to połączenie dwóch wyżej opisanych zjawisk: inflacji oraz stagnacji gospodarczej. Firmy tracą płynność finansową, wzrasta bezrobocie, a gospodarka rozwija się wolniej. Ludzie zarabiają mniej, a jednocześnie rosną ceny wszystkich towarów i usług, więc przy mniejszych zarobkach wydatki są coraz wyższe. Zjawisko to jest szczególnie dotkliwe dla mało zarabiających gospodarstw domowych.
Stagflacja jako pojęcie pojawiła się w latach 70-tych, kiedy to w większości krajów rozwiniętych wystąpiły okresy stagflacji spowodowane kryzysem naftowym (OPEC wprowadził embargo na eksport ropy do krajów zachodnich). Przedtem uważano, że wzrost bezrobocia nie może występować w tym samym czasie co inflacja.
Niektórzy ekonomiści są zdania, że obecna stagflacja może mieć tak samo zgubne skutki co ta, która spowodowała kryzys gospodarczy lat 70/80. Najbardziej pesymistyczne prognozy przewidują, że obniżenie wzrostu gospodarczego oraz inflacja utrzymają się przez 10 lat. Te bardziej optymistyczne wskazują, że realne ceny ropy naftowej są o 1/3 niższe, dolar silniejszy, a po współczesnych gospodarkach można oczekiwać większej elastyczności niż to było w latach 70-tych, a zatem globalny kryzys zostanie zażegnany. W jakikolwiek sposób nie potoczyłyby się sprawy, trzeba nastawić się na zaciskanie pasa.
Przyczyny stagflacji
Na wystąpienie stagflacji może składać się wiele czynników i równie wiele jest teorii na ten temat.
Wśród przyczyn wymienia się:
- szok podażowy – nagły spadek podaży jakiegoś produktu lub usługi, czego skutkiem jest gwałtowny wzrost cen i w związku z tym zmniejszenie zysku firm, które zaczynają mniej produkować;
- szok monetarny (bez szoku podażowego) – spowodowany przez zacieśnienie polityki pieniężnej np. przez podniesienie stóp procentowych albo zmniejszenie podaży pieniądza;
- inflacja cost-push – inflacja podażowa i jej skutek w postaci rosnących cen prowadzą do bezrobocia: firmy mniej zarabiają, więc mniej produkują. Może być to także spowodowane przez wzrost płac, lub niedobór siły roboczej;
- zła polityka monetarna – błędna regulacja gospodarki przez rząd i bank centralny.
Aby przeciwdziałać stagflacji, rządy dopasowują swoją politykę monetarną, gospodarczą i fiskalną. Jednak nie ma jednego, pewnego sposobu, który by przywrócił zdrowie gospodarce.
UK, tak samo jak inne kraje, czeka recesja. Według raportu przygotowanego przez National Institute of Economic and Social Research (NIESR), najstarszy brytyjski niezależny instytut badawczy, do końca 2024 roku ponad 2,5 miliona gospodarstw domowych (jedno na pięć) całkowicie straci swoje oszczędności.
Warto jednakże pamiętać, że nawet w tak niekorzystnej sytuacji są sposoby, żeby przejść przez trudny czas nie popadając w ubóstwo.
Po pierwsze, wyrób w sobie zdrowe ekonomiczne nawyki – one ochronią Cię przed skutkami spowolnienia gospodarczego i recesji:
- jeśli dysponujesz wolnymi funduszami, zadbaj o posiadanie funduszu awaryjnego na wypadek sytuacji takich jak utrata pracy, lub niespodziewany, duży wydatek. Jeśli to możliwe, zabezpiecz się poprzez zgromadzenie środków, które pozwolą na pokrycie normalnych kosztów utrzymania przez co najmniej pół roku, albo chociaż 3 miesiące;
- jeśli masz kredyt, utrzymuj dobrą komunikację z wierzycielami - większość z nich woli, abyś nadal był ich klientem, niż nieściągalnym dłużnikiem i w razie problemów będą bardziej skłonni do poczynienia z Tobą niezbędnych uzgodnień, jeżeli zawsze do tej pory mieli do czynienia z osobą wiarygodną i odpowiedzialną;
- pamiętaj o zdywersyfikowaniu swoich dochodów - niech pochodzą one z więcej niż jednego źródła. Jeśli możesz, naucz się dodatkowych umiejętności;
- nie żyj ponad stan - naucz się realnie oceniać, ile możesz miesięcznie wydać i tam, gdzie możesz, obcinaj koszty;
- myśl długoterminowo - inwestuj w bezpieczne, długoterminowe inwestycje. Rynek jest cykliczny; nawet jeśli teraz Twoje inwestycje stracą na wartości, będzie jeszcze okazja, by sprzedać je z zyskiem. Jeśli kupisz, gdy rynek idzie w dół, zysk będzie jeszcze większy;
- realnie i starannie oceniaj każde finansowe ryzyko.
Więcej na temat tego, jak przetrwać recesję napiszemy w następnych artykułach.
